About Me

Thursday, 19 April 2012

TUI - SINGNGAT SIKTUI


Uang lua le ahi khol kei dia, khotheih tuung akipat Singngat khua ah tuihak chih ahi deuh reng hi. “Tuinuam” chih thumal mahmah leng Singngat khua adia zat theihlouh leh theihphaak louh ahi sim maimah hi. Tui ichih lah khovel a hinna, khosakna, tenna dia poimoh penpen te laka khat; khua nuam leh nuamlou tehna khat leng ahi hi. Tuinek kiningching ahihtheihna dingin solkar in leng avangkim in pan la zel thou sam eive maw!

Phualpi Solkar a Home Ministry nuai a Malsak bialte puahna di liauliau a kibawl M/o Development of North Eastern Region (DoNER) in 2009-2010 adin Manipur a khua bangzah hiam adin NLCPR nuai ah Augmentation of Water Supply project guan-galh ua, huai ah i khua uh leng tel kha hi. Delhi pansan ZMW kichi pawlte’n DoNER te kianga RTI Act, 2005 tungtawn a dotna abawlna uah, i khua ua dia dangka 2.05 crore piak in om a, tua nnasep (project) pen kum 3 sunga zoh ngeingei ding (hb: July 2011) chi in DoNER in dawnna pia hi. Banah, Manipur Govt kiangah leng nasep patpah ahihtheihna dingin 2009-2010 in lakh 64 pekhe (released) khinta uhi.

Huchi in, 2010 kumtawp lam in Manipur in Contractor te kiangah work order pekhe ta ua, 2011 kumbul lak in nasep panta uhi. Singngat ZYA & ZSF in naktak in hiai nna enkai ua, engineer (AE) te geel dan bangtaka bawl din leng hilh uhi. Amau mahmah in leng tuichinna dia adanna bawl ua sik (iron) akiphan tanpha va en ua, ahoih theih bang pen a bawl din in leng avangkim in thuzak zeel uhi.

Tua bangkal ah, vomkaw lui a tuichinna bawl zou panphet chih dingin tui in phuse pah mawk hi. Alamdang mahmah ahihleh, sik (iron) mu di omlou mawk; khuttal saanga neuzaw phial di 2 hiam chihlouh ngal (koilak ah, sik kiphan muh di omlou; tui hat lua tuahmang ahih ngal kei leh). Cement leh leingoi toh suangmuat leh lei kihel asunga kisu det lel hileh kilawm hi. Amun mahmah ah va en le chiang zawsem in muh theih diing. Muanmoh theih thilkhat ahihleh, I pawlpi heutute un a en zoh nung ua dokkhe nawn uh hi maithei dan ahi. 

Khosung mipi te adia kum 15 daih diinga project ahi zawmah hi. Khosung mite hatna leh hauhsakna teng toh, ikho tuinek di uh bawl sawm in; sum bang dong ta le hang leng lakh 1 le ngah haksa sa di ihihman un, solkar hauhsakna zarzou thei dia I om lai ua, hichi bang leltak a bawl leh a sum zat bei ahih mawk diing pammaih kia hilou in puaknat huai mahmah hi. Contractor te mahmah in leng ahon ngaih poimoh teitei uh deih huai hi. ZYA/ZSF heutute’n leng pan ahon lak touh lai ngei uh leng I lam-en a, mipi’n amaute kithuahpih dia kiman hoih diing hi.

Tuamah bangin, ahoihlou Hoihlou chi ngam, avom chuh avom ahi mai hi. Mimal kal le hilou a, Khosung mipi te khemthoh pen dohzoh gige bang leng ahoih pen ahi gige kei diing. Khosung mite thu-khat a lungkhawm in, kithutuak in, pankhawm peuhle thil piang theilou diing vaang mahmah kha diing hi.

Singngat siktui – na lalgam hong tung hen!!

[Published in “Tuailai Aw”, Singngat Local Weekly Newspaper]

Singngat a Nikhat hun kizat dan


Vangkhua ngaina lou a om kei di. Ka chi zel hi. Ngaina lou a om zenzen lehle, ken ka ngaihnat luat ziak a ka chih hi henla'n. Nekzonna ziakin muntuam-gamtuam a om in, kol-le-vai te lak ah sem in, nekzong mah leng, suti sau ka neih chiangin innlam pai ka lunggulh gige hi. Tukum in leng innlam ka pai hi. Singngat khua ah ka om a. Ka vak a. Nuam kasa mahmah hi.

Ziinglam dak 3 khawng ahi mai dia, ak masa hong khuang cherchur hi. Anihna hong khuang a, huchi in a thumna hong khuang a, huchi in thoh a hong hun ta. Hausapi Vum akipan in zing ninou hong suak a, hon taan singseng hi. Siamtu siamte mah in khua hih kilawm zel hi veh aw. 

Tamtak, a thou masa sa te Biakinn ah devotion in thumna nei diing in kuan ua; papi (pasal) te bel inn a kik nawn sese lou in Hotel ah ziing singpi delh in vak suak ngal uhi. Bus horn hong ging nawn popo a, Bazar lai husa hong ngaih mahmah hi. Khualzinte bus deihte khomite saang mah in khokiim khuate atam zaw gige thei phial uhi.

A lamdang nawn mahmah khat ahihleh, nidang bang in zingkhang a tui delh a bel ging bombom sekte zaak di atawm mahmah ta. Tua saangin Mahindra Pick-up gari 2 veng tuamtuam ah taikual vialvial hi. Huaite'n anung kuang ah Sintex lian huntawk 3 leh Generator 1 pua uhi. Tui zuak ahi maimah hi. Khosakna nuam zaw deuhte'n tua tui litre 500 Rs. 170 khawng in lei zel uhi. Huchih ziak tak in, khosakna haksa zualte adin lui ah tui ana kiningching zaw dawm hi.

Zing dak 7 hong pel tou a, atam zaw in zing-ann ne ta uhi. Ann ne zou, Second Trip Bus ngak leh kuva hai in bazar phei hong luun zual hi. Khenkhatte (atam zaw) nasep form a kivan in, bus hong tung phei newspaper (Lamka Post leh Manipur Express) sim in dawr kong a atu khiukheu uhi. Bus apai zoh chiangin bazar ah mi muh diing atawm mahmah ta hi. 

Second Trip Bus in Haijang, Sumchinvum leh New Laijang khua a school naupang hunkhop a puak te toh, khosung naupang te toh, tua hun laitak in siamsin naupangte a school chiat uh azuan diamdiam uhi. Khua lum sim ta ahihman in, dawr a barap lei leh tawp kawm in school lam azuan ta uhi.

Dak 9 tan in kholai a mi pawng vak muh diing avak mahmah hi. dawr kaite atu likliak uhi. Dak 10 lak khawng hong ging tou a, dawr tamzaw akikhak ta hi. Dak 12 tan khawng. Mi omlou chi a dawr khak himahle uh Singngat khua mun poimohtak ahih ziak in, mikhual khosung hong tawn te thil lei diing om zeuhzeuh te aguk buai thei sim mahmah di un ka um hi.

Nidang toh teh in, tulai in Singngat khua ah kiloh na'ng a tam mahmah hi. Inn bawl, Job Card kuan, lou kuan, chihte atam thei mahmah uhi. Tuabang kal ah, food crop chiing atawm mahmah ua, cash crop lam hahbawl zaw un ka mu hi. Lou a hai piangte zuak tawmtawm di lam api bawl zawk ziak un, inn chih a buhbuk muh diing a vaang mahmah. 

Singngat a athanuam thei mahmah ua, huaiziak mah in nidang saangin nektak zonna ah khantouh zaw un ka mu hi. Gari (bolero, bike, activa, etc) nei a pung mahmah hi. School ah admission/tuition fee aba nidang toh teh in a tawm mahmah, kichi hi. Himahleh, laisimna lam awlmoh taktak na aki nei thei taktak nai kei. Athu kia a awlmoh ahi lailai thou hi.

Nitaklam dak 4 hong peel ta a, vaikuante'n innlam zuan kik siausiau nawn ta uhi. Ann aki ne baih thei mahmah a, ann nek zoh chuh inn a om hithiat a om thei nai tuan kei. Kholai a hong luun nawn pan ta. Nitak Bus nihte kho mial ma ngen in tungta hi. Naupang kholai vak aki helh tuah zelzul nawn uhi. Khua hong mui a, mial lam hong ma nawh nawn ta. Pai kawmkawm a lasa zak di a om nilouh a, bang chi dan hiam ichih leh, a mobile phone ua pat la ngai ahi lel tak uhi. 

BSNL kia om ahihman in, network ahoih vaang mahmah hi. Electric hoih pai lua ahihman in, battery a full hoih thei mahmah hi. La sawtpi ngai lele charging di buaihuai lua in a om kei. Hiai chiah ahi Lamka leh Imphal te hon phak louhnate laka khat. Tape recorder muh di a om nawn kei a, TV leh DVD player nei apung mahmah. Computer nei leng bangzah hiam a om a, internet access thei kei mahle uh, meeting sapna lai chihte vel computer printed ngen hita hi.

Khua hong mial taktak ta a, nidang bang in lampi kisawi lak a pai; ahihkeh, lei zui hi awmtak a pai doidoi muhte a om lailai. Mi theihlouh khak lau abang uhi. Himahleh, nidang bang zeen a night show chihte a om mang kei vanglak. Nitak kikhop chih athang a, banah, lazil chih leng abei kei. Tuabang kal ah, gamkaang chih bang a om thei zeuhzeuh lai hi. Gamkaang phel in nitak khat ka diang dok kha lingleng hi! 

Huchi in, nitak dak 6/6:30 hong ging ta, dawr kihong muh di a om kei; inn toh kithuahte chihlouh ngal. Nitak dak 7 laka vanlei din kuan le thawnkik angai diing. Zan dak 10 ichih khawng zaw ngak zou vual di ahi kei maimah ve. Electric vak hoih in khosung anuam tuan sak mahmah hi. Electric thahatna zanga nasep theihna chi tuamtuam pankhiak in a om a, electric zanga Sing-nawtna, Sing-atna, leh machine zang a thil hihna bangzah hiam muh diing omte'n hong luntmuang sak mahmah mawk hi.

Nitak dak 8 khawng zaw lup hun ahi ta. Hichi dan limliam ahi, Singngat a Nikhat hun zat dan taangpi. Hiai a repeat ahi tou zel ngal a....