Lest we forget
Thilhoih, thilsia,
tuahsia, tuahphatna leh ngeina louh deuh a thil ahong om hun, ahonpi (group)
deuh, ahihkeh, nam leh khua in atuahni, deihhuai pen hi kei mahleh, khangthu
(history) khat ahi maimah hi. Huchih hun in leng, ana theikha, ana thuak kha
tuamtuam te’n thuakdan, theihdan leh palkhak dan akibang kim hetkei hi. Ken
leng Singngat khua adia hun mial pen (the darkest period) ahi zou phial dia aw,
ka chih, July 7, 1997 (7.7.97) a Singngat khua a thiltung kana tuahkhak leh
chiamtehte tamlou ka lui khe nuam hi.
Nidang toh leng
kilamdanna tuan a gen di om lou in, July 7, 1997 hong tung hi. Unau melhaihni’
lungzinhuai i gam un atuah kum June 24, 1997 akipat in nekzonna leh siamsin’
inn te’n atuak diak uhi. Tua ni akipat in lou khou ngam kuamah a om nawn kei
phial hi. Himahleh, nek-le-taak leh meh di mahmah a om nawnlou man in, July 7,
1997 zing ann nek zoh, dak 7 khawng hi ven, nupi leh numei hon hunkhop lou a
meh paw din lou akuan vek sim uhi. Nek di omlouh ziak mah ahi dia, lauh ziaka
leng hithei tuanlou diing ahihman in, tua zingkal in Pa Lutkhogin leh atapa Mangmuan
(Mangzamuan) sakol a vanpua zuak din Munpi/Tonglon lam manawh, kuan hak deuh uh
le ahi dia, ana lambun (ambush) ua, aman ua, Mangmuan mulkimhuaitak in that
uhi. Himahleh, A'Pa bangchi dan hiam in ana taisuah thei zenzen hi.
Hiai hun in, khosung
ah Village Defence Committee/Force kiphuan hi ven, ka Pa C-in-C in akoih uhi.
Pa Pauthuam (RIP) leng Adviser hiam hi in ka thei hi. Anitak khawnga CID report
za sim hiauhiau uh ahi dia; tua zingkal baihtak in meeting anei uhi. Kei
ahihleh, ziingtuung akipat in thau bawl in ka buai den hi. Defence te meeting
zou in, ka Pa toh Pa Pautuam ka inn uah hong pai ua (dak 8 ginma deuh hi’n ka
thei) ann ane uhi. Kihoulim kawmkawm in, panlak didan bangbang hiam gen uh hi
ngei din ka ging, ken bel kaza kei na a; innkong a om ka hihman in.
Huchia ka Pate’n ann
nekhin manlou deuh in, thau khatvei hong ging pok hi. Agindan akipat in
puaktamte chih akithei hi. Huchi’n, hong kihawt suk dutdut mai hi. Ka pate le
taipawt kawm in, "taipawt un kon chih ma kuamah ana taipawt kei un",
hon chi zualzual hi. Amau lawi kihou dan om ahi ngei dia, ka pa’n EBCC Biakinn
azuan ngal a, Pa Pautuam in a inn ua numei kia omte enkhe di’n a innlam uh zuan
hi. Himahleh, Pa Pauthuam te innlam malmate hong kipatna lam ahih man in,
taisuah thei nawnlou in, melmate khut ah sihna ana tuak uhi, atanu Ruati toh.
Ka pa leng, inn a hong pai a, taipawt ta un, hong chi man di ahi nawn ta kei.
Biakinn tunga paungaihna kithuah ah, hong kikou kou mawk hi. A omdan bel,
galvan khatle nei lou a, paungaihna leh mipi thawm a New Lamka te’n melma te
hawldalh zou uh, chih thu om pen meilet tinten uh ahi hi. Himahleh, amau gintak
abang ta kei ve! A pau semsem leh, thau ging ngaih semsem abang hi.
Kou leng inn a ka
UNiang toh kei toh, ka nau Mangpi leh Biaknu (anau tegel bel neu lai mahmah uh)
toh inn ah ka om nilouh uhi. Ka Uhau te naungek ka U’ don dia hon koih uh, anu
leh ka Nu leh Ka UChing meh la dia lou kuan ahihman un. Ka nau Thathang (RIP)
ahihleh, ann ne zou, duty di, chin apawt hi. Koi lak tunga, chih ka thei kei
uhi. Kei leng inn hong kat ging zuazua tak in, chimawh kisa gop in, taipawt ni
uh, gamlak a kibu ni uh, ka chih chiangin ka Uniang in “I Pa’n pawt khia un kon
chihma nana pawtlouh di uh ahi” hon chi, achi hi. Innsung ah inn kikalh khum in
ka om nilouh uhi. Thum din hon sawl a, a thum thei taktak ka om tuankei uhi.
Toupa… ka chih pat chiang un abei zel hi. Tuanglai khawnga kaboh zel uhi. Thau
ging lah angaih mahmah ngal a!
Bethel veng leh
Station veng khanglam inn kangta ahi ngei dia, Pa Lianmang’ tanu Lianthangpui
(hi’n ka thei) liing leh nak thethu in kong hong din hong ngen a, kava hong hi.
Lauh-chihtak-in-alau pepep a, “ka inn uh kaangta…” achi hi. Mi akap lum uh hia,
chi a i dot leh, “theilou…. theilou… huai dai (fence) lak ah sisan baang khawng
ka mu", hon chi hi. Baangvang a ka et guk leh, Bethel veng, field (public
group) gei lak khawng inn kaang ka galmuh hi. Thau ging lah atawp tuan kei.
Biakinn a paungaihna a paute lah adai tuan kei. Pa Daigouthang (sepaih pension)
in paungaihna zang in sepaihte vaipau in sam nilouh hi. Mahleh, sepaihte hong
pai tuanlou! A camp (HQ veng) apat in thau apawng kap ringot uhi. Pa Daigou bel
melmate singtang thau toh va nang, ana kapliam kha ua Biakinn a taitung ahi hi.
Damzou in asi hi.
Atawp-akhong in
hithei nawn mahmah kei, tai pawt ni, chi in, ka inn uh ka pawt san ta uhi. Ka
innsak lam uh, mual om hiven, ka tai touh dek chiang un mun saanglam zotlouh
di, chi thu hong gen zel uhi. Huchi’n, Hanmual nai lam zuan in ka tai uhi.
Zouveng (tua simveng) lam zuan suk in, Roman Catholics Biakinn nung ah ka tai
ua, nidang a Pa Nangta in Orphanage Home abawl na lam ah, gamlak ah ka kibu
uhi. Mi tamtak ka pha ua, guamkuak khawnga tu pawl toh ka kidaih zeen uhi.
Kuamah pau ngam a om kei. Dai khipkhep. Thauging lah bei tuanlou, innkang ging
zuapzuap lah bei tuanlou.
Mi dai khipkhep a a
om lai un, ka nau don uh hong kap khe lai zang hi. Kah chihtak in hong kap hi.
Nawi ngawl nailou ahihman in, gilkial ahi pen mai. Ka kibukpih te un lah hon
sal gaga zawmah uh, eilah kipau ngamlou. Kap sak nawn kei un, hong kichi den
uhi. “Meklum suk un” chih aw ging bang le kaza hi. Kisuanlah huai mahmah. Alau
ngen. Melmate’n ka thawm uh azak khak di uh lau ngen ka hi uhi. Atawp in, ka
Uniang inle nuam asa nawn kei a, “Siam, va pai mai inla’n, i inn uh akat nai
kei leh, Uhau te’ inn (ka inn kiang uh hi ven) a, tuitheibul gei a, tautung a
nawi kibawlsa om di, vala ve” hon chi hi. Hiai hun tak in thauging ngaihsaan
hi'n ka thei. Ka lau gusim na a, ka kuan angai hi.
Nawi la din ka kuan
ta hi. Nala guam leh munniam te ka tawn a. Lampi ka suahkhiak tak in, Bethel
veng (field lam) ka et leh ana kaang khinvekta hi. Meikhu vantung lam ah zam
tou ngoingoi hi. Thau lah ging zozot. Ka veng uh ka tun un, ka inn uh ka etleh
ana kang kei hi. Khoubang lam naih in ka taisuk tonton hi. Thau ging ngaihtuam
khawng a om chiangin ka kun suk zel hi. Nawi kava la a, ka tai kik nawn
vengveng hi. Ka kibukna mun uh ka tunkik nawn chiang in, naungek akap tawp nai
tuan kei hi. Huchi in, nawi ka piak uhleh, abak-in-abak thoh loplop zozen hi.
Huchi’n akap nawn kei vengveng hi.
Bangtan hiam ka
kibuk zoh nung un, thau ging hong dai hiaihiai ta hi. Huchin, Paungaihna a kapa
hong kikou khe nawn a. Kibukna apat paikhe ta diing; melmate paikik ta uh;
luang bangzah phot angai dia chih ithei nai kei; Pasal te hong paikhawm un,
khawng hong chi zawmah hi. Huchin, kabukna ua pat in ka pawtkhe ta uhi.
Vangphat huaitak in ka inn uh ana kaang kei hi. Banah, kou innkuan apat asi leh
liam ka om kei uhi. Ka nua Thathang toh ka pa Biakinn a bittak in a om ua, ka
Nu toh UChing lou kuan leng bangmah achi kei uhi.
Kibukna apan ka pawt
in inn sung ka lut nawn tuan kei. Kintak in field lam ka manawh hi. Ka lawmpa
Liansonmang (Govt. School sak a teeng) trench kibawl sung sisan toh ana nak
hithit hi. Agawl leh liang kikal lakah thau in akap paisuak uhi. Vang suak achi
ua, kenbel ka en ngam kei zawmah hi. Huchin, pawl khat in puan in zawng suk ua
Pa Zarual te inn a kikoih uhi. First Aid piak theihtheih a pia uhi. Asaklam ah
UPaul-i luang a om a, asak lam deuh lampi gei gamlak ah Mangmuan luang (etngam
huailou) ana om nawn hi.
Biakinn a paungaihna
in asite min hong puang zelzel uhi. Khasiat theih leng ahi nawn ta kei. YPA
Hall ah kanglum Takvom hong galtaite mi 5 bang leng a om uhi. Nitaklam khomui
kuan tan in Bazaar buk ah luang 18 kilum sak mai hi. Hiaite et ahaksa tel mai….
Manglam hihenla’n khanglou ta leng a uthuai mahmah! Ki pasal sak in kah himhim
kana sawm kei. Mahleh, Pastor V Jamkhanthang, DS, EBCC in luang 18 te ma a, kap
keuhkeuh kawma thumna hon nei a, ka chimul athou a, ka khitui khamzoh vuallouh
in hong luang khia hi.
Anitak zaw ihmut
theih chii ahi kei. Inn kangloute leng inn a giak ngam kuamah a om ta kei.
Biakinn leh building inn te kia akinaih mai hi. Hiai ni Mangbatna Ni ahi. Hiai
Zan mangbatna’ Zan ahi.
Hichi bang mangbatna
khovel ah om nawn mawngmawng kei leh, chih ka deih tel mai! Hiai thuakgimnate
akipan in kituak dialdial a hinkhua zat anopdan leh amanphatdan theihthak in om
henla’n, chi-le-kuang; pau-le-ham; nam-le-zat kal ah kitheihsiamna; kituaktak a
hinkhawm dialdialna igam uah hongtung leh, chih ka thumna ahi.
Live and let live!
_______________
Hiai ni a sihna
anatuakte hiai anuai abang ahi:
Mr V Pauthuam (50)
s/o V Routhuam
Ms Ruati (22) d/o V
Pauthuam
Mr B Chinzanang (46)
s/o Luaizakham
Mr Thangbiaksang
(18) s.o Neihlian
Ms Biaklalpaul (25)
d/o Ngulkhothawn
Mr Tualzamuan (20)
s/o Thangzachin
Mr Paulunlal (17)
s/o Damkhanthang
Mr Thangkhansuan
(28) s/o Pastor Nengkhogin
Mr Daigouthang (47)
s/o Chinthawng
Mr Mangzamuan (18)
s/o Lutkhogin
Ms Niangluan (25)
w/o Khawlza-awn
Mr Khamkhopau (70)
s/o Ngulzam
Mr Khamzadal (84)
s/o Chindai
Mr Nengkhopau (42)
s/o Pumgin (Takvom)
Mr Luangin (60) s/o
Vungsiam (Takvom)
Mr Zamkhochin (50)
s/o Khamzathawng (Takvom)
Mr Pumsuanlal (5)
s/o Zamkhochin (Takvom)
Mr Suanbiaksang (2)
s/o Luanzakham (Takvom)